Dzień samorządu terytorialnego - 27.05

kliknij tutaj, aby przejść do części 1

kliknij tutaj, aby przejść do części 2 

kliknij tutaj, aby przejść do części 3

kliknij tutaj, aby przejść do części 4

kliknij tutaj, aby przejść do części 5

W dniu 27 maja przypada dzień samorządu terytorialnego. Święto to upamiętnia pierwsze wybory samorządowe z 27 maja 1990 roku. Ustanowione zostało przez Sejm RP w 2000 roku. Katolicką patronką polskich samorządowców jest Święta Kinga (od 2007)^{1 2 3}.

 

Z okazji Dnia Samorządu Terytorialnego, wszystkim Pracownikom Samorządowym - władzom gminy, radnym, pracownikom UG, oraz wszystkim pełniącym te funkcje w przeszłości - składamy najserdeczniejsze życzenia pomyślności, satysfakcji i sukcesów w realizacji zadań samorządowych.

 

Jest to pierwsza część artykułu dotyczącego samorządu terytorialnego. Na drugą część zapraszam w sobotę 3 czerwca. 

Część 1 - 27.05

św. Kinga

Wybory samorządowe są to wybory członków organów samorządu terytorialnego do rad gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich. Od 2002 r. także jednoosobowych organów wykonawczych gmin – wójtów, burmistrzów, prezydentów miast.

Wcześniej wyboru zarządu gromady/gminy oraz jego przewodniczącego (wójta, naczelnika) dokonywali radni spośród siebie lub osoby „z zewnątrz”.

Od 27 maja 1990 do 31 grudnia 1998 r. samorząd terytorialny istniał tylko na szczeblu gminy. Funkcjonował on także w II RP i w okresie Polski Ludowe - do 1950⁴, kiedy to jego miejsce zajął system rad narodowych.

Wybory samorządowe w Polsce odbywały się w latach 1934 i 1939 (do rad miejskich) oraz co 4 lata od 1990 do 2014 (1990, 1994, 1998, 2002, 2006, 2010, 2014). Kolejne wybory samorządowe odbędą się 11 listopada 2018 roku – według aktualnie obowiązującego prawa^{5 6}. 

Po wojnie w czasach PRL-u odbywały się wybory do rad narodowych. Wybory w tym czasie ogłaszane były co 2, 3, 4, 5 a nawet 6 lat. Wybory do rad narodowych odbywały się w latach 1954, 1958, 1961, 1965, 1969, 1973, 1976, 1978, 1980, 1984, 1988. Do gromadzkich rad narodowych odbywały się w latach 1954, 1958, 1961, 1965, 1969 natomiast wybory do gminnych rad narodowych odbywały się w latach 1973, 1978, 1984, 1988. Wybory w latach 1976, 1980 odbyły się wyłącznie do wojewódzkich rad narodowych. 

 

MENU ARTYKUŁU

• Historia
  • I RP
  • Zabory
  • Okupacja niemiecka
  • II RP
  • Pod okupacją
  • PRL
  • III RP
• Przynależność
• Władza wykonawcza
• Rada - historia
  • I Rzeczpospolita
  • Pod zaborami
  • Pod okupacją niemiecką
  • II Rzeczpospolita
  • Generalne Gubernatorstwo
  • Rzeczpospolita Polska
  • Polska Rzeczpospolita Ludowa
  • III Rzeczpospolita
• Radni

 

Historia

I RP ↑

O samorządzie lokalnym w Rzeczypospolitej Obojga Narodów najlepiej świadczy wypowiadane przez szlachtę zdanie: 

„Nie rządem Polska stoi, lecz swobodami obywateli”

Sentencja ta miała oznaczać to, że świadomość obywatelska i odpowiedzialność za losy kraju ówczesnej szlachty, była tak silna, że dla sprawnego funkcjonowania państwa zbędna była silna władza wykonawcza.

Władza samorządowa należała do bardzo wąskiej grupy osób – szlachty, która sprawowała władzę lokalna poprzez np. sejmiki ziemskie. Szerszemu rozwojowi samorządności kraju przeszkadzał fakt poddaństwa chłopów. 

Początki samorządu terytorialnego w Polsce sięgają schyłku I Rzeczypospolitej, kiedy jak się przypuszcza pod wpływem republikańskich idei rewolucji francuskiej uchwalona została ustawa o tytule „Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej” z 18.04.1791 roku. Był to pierwszy akt stanowiący o samodzielności lokalnej. Póżniej przepisy te zawarte zostały w Konstytucji 3 Maja z 1791 roku⁷.  

 

Zabory ↑

W czasie powstania styczniowego generał Romuald Traugutt starał się wciągnąć do walk ludność chłopską, głosząc hasło działania „z ludem i przez lud”. Faktycznie udział chłopów w oddziałach partyzanckich znacznie wtedy wzrósł. Lecz opuścili je, po ogłoszeniu 2 marca 1864 r. dekretu carskiego o uwłaszczeniu i przyznaniu chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię (pełna nazwa - Ukazu o uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim). Car Aleksander II Romanow zdecydował przeprowadzić uwłaszczenie za odszkodowaniem pieniężnym przyznanym byłym właścicielom, głównie szlachcie i klerowi^{8 9}.

Na terenie Królestwa Polskiego, po zakończonym w 1865 r. powstaniu styczniowym, władze rosyjskie w coraz większym stopniu ograniczały odrębność kongresówki w stosunku od reszty Rosji. Dokonano zmiany oficjalnej nazwy tego obszaru z Królestwa Polskiego na Priwislinskij Kraj (kraj nadwiślański). Zlikwidowano charakterystyczne dla Królestwa urzędy jak Rada Administracyjna, Rada Stanu czy Namiestnik (zastąpiony przez generała-gubernatora warszawskiego, będący zwierzchnikiem zarówno służb cywilnych jak i wojska). 

Zreorganizowano adminstrację terenową na wzór rosyjski, stanowiska w jej ramach obsadzano Rosjanami, bądź zrusyfikowanymi Polakami, językiem urzędowym był rosyjski. W stosunku do reszty imperium dawna kongresówka różniła się tylko tym, że nie ustanowiono tu samorządu terytorialnego (za wyjątkiem gminnego), zapewne obawiając się, że jego ciała staną się forum do stawiania żądań i sabotowania rusyfikacji przez Polaków.

Po tzw. reformie ziemskiej z 1864 r., najmniejszą jednostką samorządu terytorialnego na ziemiach bezpośrednio włączonych do Rosji (a także po upadku powstania styczniowego na terenie Królestwa Polskiego), a jednocześnie podstawową jednostką samorządu wiejskiego były gromady. Obejmowała ona z reguły jedną wieś, kierowana była przez zgromadzenie gromadzkie, będącego formą bezpośredniego udziału każdego mieszkańca (właściwie każdego właściciela domu) w sprawowaniu (bardzo ograniczonej) władzy. Wybierało ono starostę (będącego bardziej odpowiednikiem obecnego sołtysa), który pełnił funkcje porządkowo-policyjne, mógł karać za drobne wykroczenia.

Gmina wiejska, jako jednostka samorządowa była zarazem organem administracji państwowej i wypełniała własne zadanie oraz funkcje podstawowych organów administracji państwowej. Jednak struktura jej władz, sposób wyboru wójta i rola pisarza powodowała, że w znikomym stopniu była organem samorządowym, w większym zaś jednostką administracyjną, niezwykle silnie uzależnioną od władz rosyjskich szczebla powiatowego.

Kolejnym szczeblem samorządu wiejskiego była gmina, (na którą składało się kilka gromad), której organy były odpowiednikami tych z gromad: zgromadzenie gminne (złożone z delegatów wyłonionych przez zgromadzenia gromadzkie) i wójta, wybieranego przez zgromadzenie. Samorząd ten podlegał kontroli specjalnych urzędników państwowych, mianowanych przez carat; od 1889 r. byli to naczelnicy ziemscy i urzędy gubernialne. 

Miasta i gminy składały się na powiaty (koleiną jednostkę podziału kraju), w których po 1864 r. wprowadzono trzeci rodzaj samorządu, tzw. ziemski. W powiatach organami tego samorządu były zgromadzenia powiatowe, złożone z wyłonionych w wyborach radnych, mające kompetencje uchwałodawcze i zarządy powiatowe, będące organami wykonawczymi zgromadzeń, składające się z przewodniczącego i dwóch członków wybranych przez radnych.

Kilka powiatów tworzyło gubernie, w których organami samorządu ziemskiego, były zgromadzenia i zarządy gubernialne, będące odpowiednikami podobnych organów w powiecie. Oprócz administracji samorządowej, w guberniach działała też administracja państwowa w osobach gubernatorów, mianowanych przez cara. Najwyższą jednostką podziału terytorialnego Rosji były generał-gubernatorstwa (z generał-gubernatorami na czele), złożone z kilku guberni. Dla przykładu ziemie pierwszej RP włączone bezpośrednio do Rosji dzieliły się na generał-gubernatorstwa: wileńskie, białoruskie i kijowskie. Ogólnie kompetencje samorządu ziemskiego w Rosji były bardzo skromne i uzależnione od uprawnień administracji państwowej (rządu w Petersburgu, gubernatorów i generał-gubernatorów).

 

Okupacja niemiecka ↑

15 lutego 1916 włączono m.in. powiat sokołowski do Cesarsko-Niemieckiego Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego. Niemcy wprowadzili dwustopniowy podział terytorialny na powiaty i gminy. Okupanci początkowo utrzymali dawne obszary powiatów i ich granice. Gubernatorstwo obejmowało swoim zasięgiem 47 przedwojennych powiatów. W latach 1916–1917 Niemcy przeprowadzili akcję łączenia powiatów w większe jednostki administracyjne, wraz z wprowadzeniem nowego nazewnictwa. Po tych reformach terytorialnych Generalne Gubernatorstwo liczyło 29 powiatów ziemskich i dwa miejskie. Podział ten służył potrzebom niemieckiego zarządu cywilnego. Natomiast dla celów wojskowych podzielono Generalne Gubernatorstwo Warszawskie na 11 okręgów, z których każdy obejmował kilka powiatów. Zadania z zakresu bezpieczeństwa w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim były wykonywane przez instytucje polskiego samorządu gminnego, tj. wójtów¹⁰.

 

Kontynuacja historii samorządu terytorialnego opublikowana zostanie już w sobotę 3 czerwca. 

---

Część 2 - 03.06.2017

II RP ↑

Przed ujednoliceniem samorządu (ustawa scaleniowa), na szczeblu gminny pozostał w niemal niezmieniony w stosunku do okresu zaborów. Po I Wojnie Światowej na terenie dawnego Królestwa Polskiego nastąpiła zmiana organizacyjna w samorządzie terytorialnym. 

Na mocy dekretu z dnia 4 lutego 1919 roku utworzono rady gminne, które składały się z wójta i 12 członków wybieranych przez zgromadzenie gminne, wybieranych na okres 3 lat. Zgromadzenie wybierało również zastępcę wójta i 6 zastępców członków rady gminnej. Wójt wybierany był przez zebranie gminne na okres 3 lat. W sumie zebranie wybierało dwóch kandydatów, z których jednego starosta zatwierdzał na wójta, drugiego zaś (zwanego podwójtem) na zastępcę.

W wewnętrznej organizacji gminy wiejskiej wyróżnia się organy uchwałodawcze, wykonawczo-kontrolujące oraz wykonawcze. Organem uchwałodawczym było zebranie gminne, organem wykonawczo-kontrolującym rada gminy, natomiast organem wykonawczym był Wójt. Rada Gminna w samorządzie terytorialnym była instytucją nową, wcześniej w byłej kongresówce nieznaną.

Samorząd zorganizowany był dwustopniowo, to jest stopień podstawowy, tworzyły go gminy wiejskie i miejskie (miasta niewydzielone), drugi stopień tworzyły związki powiatowe utworzone z gmin danego powiatu oraz miasta wydzielone.

Poszczególne wsie i osady tworzyły gromady wiejskie. Organami gromady było zebranie gromadzkie oraz sołtys. W zebraniu gromadzkim mogli uczestniczyć wszyscy pełnoletni gospodarze, właściciele nieruchomości oraz gospodynie (włościanki) posiadające samodzielne gospodarstwa rolne. Zebranie było organem uchwalającym i kontrolującym.

Sołtysi wybierani byli przez zebrania gromadzkie. Sołtys był organem wykonawczym zebrania wiejskiego (gromadzkiego). Był również pomocnikiem wójta i podlegał mu służbowo, w zakresie wykonywania władzy gminnej i administracji państwowej w gminie.

Nadzór nad samorządem gminnym sprawował w I instancji starosta i wydział powiatowy, a w II instancji wojewoda i wydział wojewódzki. 

Na części terytorium, ludność polska stanowiła mniejszość, stąd i obawa, że samorząd może posłużyć do działalności antypaństwowej. Na wielu terytoriach nie zdecydowano się przez długi czas przeprowadzać wyborów do władz lokalnych czy tworzyć samorządu na szczeblu województwa.

 

Ustawa scaleniowa z 1933 roku

Ustawa scaleniowa z 1933 r. sankcjonowała istnienie na obszarach wiejskich II RP, dwóch rodzajów gmin: tzw. zbiorowych i wiejskich (określanych też jako "jednostkowe"). Te pierwsze funkcjonowały na terenie dawnej kongresówki i były pozostałością rosyjskiej struktury samorządu wiejskiego z okresu zaborów. Tak jak niegdyś w Rosji składały się one z gromad (zazwyczaj jedna wieś), w których funkcje organu uchwałodawczego pełniło zebranie gromadzkie, złożone ze wszystkich mieszkańców wsi (ewentualnie wybierana rada gromadzka w większych gromadach), organem wykonawczym był zaś sołtys. 

W gminach wiejskich organem uchwałodawczym była rada gminna, wybierana przez mieszkańców danej gminy w wyborach jawnych i pośrednich, organem wykonawczym był zarząd gminny, na który składali się wskazani przez radę: wójt i ławnicy. Nominacja wójta musiał być jednak zatwierdzony przez starostę. 

Ustawa scaleniowa prawie całkowicie ujednoliciła ustawodawstwo w zakresie samorządu terytorialnego. Wprowadzono pięcioletnią kadencję organów stanowiących i zarządzających wszystkich szczebli samorządu, od wsi, poprzez miasto, aż do powiatu.

Najniższym szczeblem samorządu była gmina. Na terenach wiejskich gminę mogły tworzyć jedna lub więcej miejscowości (osady, miasteczka, wsie, sioła, osiedla, przysiółki, kolonie, zaścianki, folwarki). Jeżeli tworzyło ją kilka miejscowości, wówczas gmina dzieliła się na gromady. Na ogół gromadę tworzyła jedna miejscowość. Organem uchwałodawczym gminy była rada gminna, której członkami byli wójt, jako przewodniczący, podwójci, ławnicy oraz radni. Liczba radnych wahała się od 12 do 20. Radni wybierani byli przez gminne kolegia wyborcze składające się z radnych gromadzkich (lub ich delegatów), sołtysów oraz podsołtysów wszystkich gromad. Z kolei organem wykonawczym był zarząd gminny składający się z wójta, podwójciego oraz dwóch lub trzech ławników. Członków zarządu wybierali radni w głosowaniu tajnym. Nie można było łączyć funkcji radnego ze stanowiskiem wójta, podwójciego lub ławnika. 

Ważną funkcję w samorządzie wiejskim pełnił sekretarz. Jego powołanie było obligatoryjne (poza gminami do 5000 mieszkańców, gdzie urząd wójta był zawodowy). Osoba mająca sprawować funkcję sekretarza musiała spełniać szereg warunków, do których należały odpowiednie wykształcenie, praktyka oraz zdany egzamin. Kompetencję do powołania i odwołania sekretarza posiadał wójt na podstawie uchwały zarządu. Uchwała jednak wymagała zatwierdzenia przez starostę powiatowego (po opinii wydziału powiatowego).

Tam, gdzie powoływano gromady ich organami były, w zależności od wielkości, rada gromadzka lub zebranie gromadzkie. Członkami rady gromadzkiej byli sołtys, jako przewodniczący, podsołtys oraz radni gromadzcy, których liczba wynosiła od 12 do 30. Wybierano również zastępców radnych. Organem wykonawczym gromady był sołtys, bądź jego zastępca (podsołtys). Kadencja sołtysa i podsołtysa wynosiła 3 lata, zaś ich wybór wymagał zatwierdzenia przez starostę. W sytuacji odmowy zatwierdzenia sołtysa, bądź podsołtysa przeprowadzane były wybory ponowne. Jeżeli ponowny wybór nie uzyskał zatwierdzenia, wówczas starosta mianował sołtysa lub podsołtysa. Przyjęcie funkcji sołtysa, bądź podsołtysa, było obowiązkowe.

W rok przed wybuchem II wojny światowej uchwalono jeszcze dwie ustawy: o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych¹¹ oraz o wyborze radnych miejskich. W ich myśl liczba radnych w gromadach do 500 mieszkanców wynosiła 12 osób, natomiast liczba radnych gminnych w gminach do 5000 mieszkańców wynosiła również 12 osób. 

 

Pod okupacją ↑

W wyniku działań wojennych już w 1939 roku na ziemiach polskich zlikwidowany został samorząd terytorialny. Organizacja terytorialna oparta została na zasadach określonych przez okupanta niemieckiego oraz radzieckiego. 

Na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 z mocą obowiązującą od 26 października 1939, na ziemiach okupowanych przez Niemców utworzono Generalne Gubernatorstwo (1939–1945) (czasem Generalna Gubernia, w skrócie GG; dosłownie Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich).

Generalne Gubernatorstwo podzielono na cztery (później pięć) jednostki administracyjne (dystrykty): krakowski, lubelski, radomski, warszawski, galicyjski (od 1 sierpnia 1941). Gubernatorem był Hans Frank. 

Dystrykty dzieliły się na powiaty (niem. Kreis). Zlikwidowano polską administrację, pozostawiając tylko polską policję, jako jednostkę pomocniczą przy policji niemieckiej oraz sądy rozpatrujące drobne sprawy karne dot. polaków oraz sprawy cywilne między Polakami.

Nasze tereny znalazły się w dystrykcje warszawski, który istniał do 16 stycznia 1945. Jego gubernatorem, przez cały okres okupacji III Rzeszy, był Ludwig Fischer¹², a jego zastępcą Herbert Hummel¹³.

Dystrykt warszawski podzielono na 9 powiatów/starostw (Kreishauptmannschaften) w tym powiat Sokolow-Wengrow (Sokołów-Węgrów) oraz powiat miejski Warszawę, w których działali Komisarze wiejscy Landkomissar¹⁴. Komisarz wiejski, którym był w naszym powiecie (w październiku 1939 r.)¹⁵ Landrat Friedrich Schulz aus Rastenburg, miał za zadanie administrację wyznaczonymi gminami.¹⁶ Był to urząd komisarza ziemskiego, który podlegał Kreishauptmannowi.

Powiat Sokołów-Węgrów podzielony był na 2 części z centrum administracyjnym w Sokołowie oraz w Węgrowie. Pod Sokołów podlegało 13 gmin a pod Węgrów 15 gmin. Powiaty dzieliły się na gminy na czele, której znajdował się wójt, we wsiach byli sołtysi. Gmina Kudelcznyn¹⁷ była jedną z 28 gmin powiatu.¹⁸ Na terenir powiatu funkcjonowałą policja z posterunkiem żandarmerii.¹⁹

 

PRL ↑

Po II wojnie światowej władze komunistyczne dążyły do ograniczenia roli samorządu terytorialnego. Początkowo przywrócono część uregulowań z czasów II Rzeczypospolitej, co było podyktowane względami praktycznymi. Później jednak w 1950 r., naśladując wzorce radzieckie, samorząd terytorialny został zlikwidowany, a zastąpiła go hierarchiczna konstrukcja rad narodowych.²⁰

W czasach PRL przeprowadzono zupełnie nieudaną reformę podziału kraju na gromady (1954–1972). Dopiero od 1973 roku zaczęto naprawiać błędy i ustanowiono większe gminy w obecnym kształcie terytorialnym. Ówcześnie ustanowiony podział gminny funkcjonuje w większości do dziś, co stanowi dowód, że się sprawdził. 

Gminy początkowo stanowiły część administracji państwowej. W latach osiemdziesiątych XX wieku rozpoczęto wprowadzanie samorządu wiejskiego (rady sołeckie). 

Po wojnie dokonywanu wielu zmian w prawie o samorządzie terytorialnym. Począwszy od 1944 roku i Dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji (Dz.U. 1944 nr 2 poz. 8)²¹ oraz Dekret PKWN z 23 listopada 1944 roku o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego²² oraz Ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz.U. 1944 nr 5 poz. 22)²³ i Ustawy z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych (Dz.U. 1944 nr 19 poz. 98)²⁴. Następnie od 1945 roku aż do 1990 roku wydano przynajmniej 18 ustaw, obwieszczeń i rozporzadzeń związanymi z funkcjonowaie rada narodowych i samorządu terytorialnego²⁵. Rady narodowe tworzone były na wzór radzieckich sowietów (ros. Cовет - rada). 

 

III RP ↑

W czasach zaborów gmina Kudelczyn była jedną z gmin guberni siedleckiej, aż do jej likwidacji, w 1912 r., kiedy to gmina Kudelczyn została włączona do guberni lubelskiej. Taki stan istniał do 1916 r., gdby w wyniku działań wojewnnych utworzono Cesarsko-Niemieckiego Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego. W wolnej polsce gmina Kudelczyn istniała przez całe XX-lecie międzywojenne oraz w czasie okupacji w Generalnym Gubernatorstwie w powiecie Sokołów-Węgrów. Po II Wojnie Światowej gmina istniała do 29.09.1954 r., gdy dokonano zmiany w administracji terytorialnej kraju. W miejsce 3001 gminy zostało wprowadzonych 8789 gromad. Na naszym terenie powołano gromadę Przywózki – miejscowość ta od czasów zaborów była siedzibą gminy Kudelczyn. Gromada Przywózki zlikwidowano została z końcem 1961 roku, a miejscowości z jej terenu włączone do sąsiednich gromad. Wojewódki znalazły się w gromadzie Bielany. Gromady na terenie kraju istniały do 31.12.1972 roku, gdy w miejsce 4313 gromad wprowadzono 2365 gmin. Jak widać między 1954 a 1972 rokiem liczba gromad zmniejszyła się o ponad 50%. Od 1 stycznia 1973 roku ponownie utworzono gminy, jednak gmina Kudelczyn nie została reaktywowano, Wojewódki Górne znalazły się w gminie Bielany, do której należy do dziś.  

 

Dawny budynek Urzędu Gminy Kudelczyn i gromady Przywózki

Dawny budynek gminy Kudelczyn z siedzibą w Przywózkach oraz gromady Przywózki. Budynek znajduje się przy skrzyżowaniu ul. Księdza Brzóski i Fabrycznej. Po likwidacji gromad 31.12.1961 roku w budynku znajdowały się m.in.: sklep, dom nauczyciela, sklep i biblioteka. 

 

Kontynuacja historii samorządu terytorialnego opublikowana zostanie już w środę 7 czerwca. 

Część 3 - 07.06.2017

Obecny budynek Urzędu Gminy Bielany

Władza wykonawcza - wójtowie, naczelnicy, przewodniczący GRN ↑

Przy tej okazji warto prześledzić i przypomnieć sobie, kto sprawował władzę wykonawczą w gminie/gromadzie, do której należały Wojewódki.

Zmiany w przepisach samorządu terytorialnego powodowały, że na czele władzy wykonawczej w różnych okresach stali jednoosobowo urzędnicy lub pełniło tę funkcję kolegialnie - prezydium.

W czasie zaborów był to wójt i dalej podczas okupacji 1915/1916-1918, aż do 1944 roku, gdy wprowadzono rady narodowe, wójtów zastąpiono 3-5 – osobowym prezydium, na czele którego stał przewodniczący gminnej rady narodowej. Ustawa z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej przekształciła rady narodowe w instytucje władzy państwowej. Do 1954 roku prawo wyboru do rad narodowych miały organizacje i zrzeszenia „demokratyczno-niepodległościowe”. Następnie, od 5.12.1954 r. wprowadzono powszechne wybory do rad narodowych. Nowa ustawa wprowadziła funkcję przewodniczącego gromadzkiej rady narodowej, a od 1973 r. wprowadzono funkcję naczelnika gminy. Od 1990 r. ponownie została wprowadzona funkcja wójta, który wybierany był przez radę gminy. Po raz pierwszy w historii mieszkańcy mieli możliwość wybierania władzy wykonawczej w gminie od 2002 r. w wyborach powszechnych. 

Podczas zaborów – w zaborze rosyjskim Wojewódki Górne znajdowały się w gminie Kudelczyn (кудельчинъ) z siedzibą w Przywózkach  (д. Пржевуски).

Wójtowie rok po roku od 1875 (1874) roku do 1913 (1912) roku. Przesunięcie w datach wynika z tego, że dane zostały opublikowane np. w 1913 r., ale pochodziły z 1912 roku. 

• W 1875 r. wójtem gminy był Piotr Grabowski, a sekretarzem Aleksander Skibniewski.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Poniżej jedna strona dla całego powiatu sokołowskiego:

 

Rozporządzeniem ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6/19 sierpnia 1913 r. rozwiązano urząd gubernialny siedlecki³². Cześć powiatów znalazła się w guberni chełmskiej, łomżyńskiej (pow. węgrowski) oraz lubelskiej (m.in. pow. sokołowski). Gubernia lubelska istniała do 1915 roku – brak jest jednak informacji na temat władz administracji samorządu. Podobnie jak nie są dostępne dane w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim na temat samorządu. 

 

Od 1944 do 1954 roku gminną radę narodową wybierały organizacje i stowarzyszenia a następnie rada wybierała prezydium z przewodniczącym na czele. 

• Ślepowroński

 

Od 25 września 1954 do 31 grudnia 1972 działały Gromadzkie Rady Narodowe, które wybierały prezydium z przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej. Funkcję sprawowali:

Władysław Brodziak – co najmniej od 1962 do 1972 i w 1973 był przewodniczącym GRN 

 

 

Od 01.01.1973 r. działały Gminne Rady Narodowe, które wybierały naczelnika gminy.

Pierwszym naczelnikiem gminy w Bielanach był:

• Zygmunt Wyszyński

Po nim wieloletnim naczelnikiem gminy była:

 

• Następnie w czasie stanu wojennego w 1981 roku naczelnikiem został Bogusław Bukowicki, który pełnił tą funkcję aż do 1990 roku, gdy w miejsce naczelników wprowadzono wójtów. Po wyborach do rady gminy w 1990 i 1994 roku radni na wójta wybierali Bogusława Bukowickiego. 

• W dniu 27.10.2002 r. odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory wójtów. W gminie Bielany na to stanowisko startowało trzech kandydatów: 

- Bogusław Franciszek Bukowicki (50 lat) z Siedlec - Komitet Wyborczy Polskiego Stronnictwa Ludowego

- Henryk Klewek (43 lata) z Kowies - Komitet Wyborczy Wyborców "Nowa Gmina Bielany"

- Zbigniew Stanisław Woźniak (42 lata) z Wańtuch - Komitet Wyborczy Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej.

 

• W dniu 12.11.2006 r. o stanowisko wójta gminy Bielany ubiegało się dwóch kandydatów: 

- Zbigniew Stanisław Woźniak (lat 46) Wańtuchy - Komitet Wyborczy Wyborców Samorządna Gmina Bielany

 

• W dniu 21.11.2010 r. w wyborach na wójta gminy Bielany startował tylko jeden kandydat – Zbigniew Woźniak (lat 50) - Komitet Wyborczy Wyborców Samorządna Gmina Bielany, który uzyskał reelekcję. 

 

- Sylwia Wierzbicka (lat 33) – kandydatka z Wojewódek Górnych, Komitet Wyborczy Polskie Stronnictwo Ludowe

- Zbigniew Stanisław Woźniak (lat 54) – kandydata z Wańtuch, Komitet Wyborczy Wyborców Twoja i Moja Gmina

 

Kolejne wybory samorządowe odbęda się 11 listopada 2018 roku - w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. 

 

 

P.S.

W czasie zaborów Wojewódki należały do gminy Kudelczyn, natomiast gmina Bielany wówczas jeszcze nie istniała. Była za to gmina Kowiesy. Najstarszy dokument informuje nas o tym, że wówczas wójtem gminy Kowiesy był Antoni Sikorski a sekretarzem Adam Ratyński. 

Gmina Kowiesy istniała do 1954 r., gdy w jej miejsce powołano gromadę Bielany. Siedzibą gminy były Kowiesy a nastpnie Bielany.

 

 

Kontynuacja historii samorządu terytorialnego opublikowana zostanie już w sobotę 10 środę 28 czerwca. 

---

Część 4 - 28.06.2017

Rada - historia (Rada wiejska – Radcy gminni / Rada gminy / Gromadzka Rada Narodowa / Gminna Rada Narodowa)

I Rzeczpospolita ↑

W czasach I RP taki organ jak Rada był nieznany.

 

Pod rozbiorami ↑

Księstwo Warszawskie (1807–1815)

Pierwsze próby wprowadzenia tego organu na ziemiach polskich podjął Napoleon Bonaparte. Nadał on Ustawę Konstytucyjną Księstwu Warszawskiemu w dniu 22 lipca 1807 roku.³³ W tyt. Podział kraju i administracja art. 67 zawarta jest informacja, iż w każdej manicypalności będzie rada manicypalna. W każdej municypalności rada municypalna składać się miała z 10-ciu członków, jeśli jej teren zamieszkuje mniej niż 2500 mieszkańców. Jej skład odnawiany miał być w połowie liczby radnych, co dwa lata. Członków rad municypalnych mianować miał król z podwójnej listy kandydatów, podanych przez zgromadzenie gminne. Cały kraj Księstwa Warszawskiego dzieli się na czterdzieści zgromadzeń gminnych, to jest osiem w mieście Warszawie, a 32 w pozostałej części kraju.

Zasady z konstytucji rozwinięte zostały w dwóch dekretach: z 10 lutego i 23 lutego 1809 roku króla Saskiego i księcia warszawskiego Fryderyka Augusta^{34 35}. W § 9 wspomniane jest o radach wiejskich, które miały być powoływane przez Prefekta z listy kandydatów przedstawionych przez wieś po wspólnych ustaleniach z gospodarzami.

W kolejnym paragrafie znajduje się informacja, że w gminach powyżej 2500 mieszkańców będzie 10 radnych, poniżej 2500 mieszkańców 5 radnych, a w gminach poniżej 100 mieszkańców, będzie 3 „Radców Gminnych”.

 

Królestwo Polskie (ros. Царство Польское, Carstwo Polskoje), Królestwo Kongresowe, potocznie Kongresówka (1815–1832)

3 lutego 1816 r. wydane zostało Postanowienie Namiestnika Królestwa – o organizacji władz administracyjnych; wójt pozostawał urzędnikiem administracji państwowej pochodzącym z  mianowania, bezpośrednio podlegał władzom krajowym i wykonywał ich polecenia. W postanowieniu nie przewidziano istnienia rad gminnych, zrezygnowano tym samym z koncepcji społecznego udziału w  zarządzaniu gminą, który przewidywały przepisy wprowadzone w Księstwie Warszawskim.

 

Królestwo Polskie (1830-1831)

W czasie powstania listopadowego nie wprowadzono do przepisów administracyjnych takiego organu jak rada. 

 

1832–1918 Królestwo Polskie. Od likwidacji autonomii  w roku 1874 zaczęto używać półoficjalnie na określenie ziem Królestwa, nazwy Kraj Nadwiślański (ros. Привислинский край)

11(23).07.1859 r. Rada Administracyjna Królestwa Polskiego wydała postanowienie/ukaz, w którym zawarte zostały zmiany w organizacji gmin wiejskich. Wprowadzano rady gminne oraz wybory sołtysów wioskowych. Jak można przeczytać w Dzienniku praw Królestwa Polskiego. 1859, T. 53, nr 161-163, w art. 10 stwierdzono „Wójtom Gmin dodane będą Rady Gminne, złożone z mieszkańców, wybranych przez ogół gminy; obowiązkiem ich będzie nieść wójtowi pomoc i radę przy obmyślaniu środków zaspokajania potrzeb miejscowych, do gminy odnoszących się”.³⁶

Rady pełniły jedynie funkcję doradczą, nie posiadały kompetencji uchwałodawczych czy kontrolujących wójta.

Jednak przepisy ukazu z 1859 r. początkowo wprowadzono tylko w pewnej części. Rady gminy zaczęto tworzyć dopiero w 1861 r., kiedy władzę w Królestwie Polskim objął margrabia Aleksander Wielopolski³⁷, który w czerwcu 1862 roku został naczelnikiem rządu cywilnego. Jednak niektóre rady powołano już w 1861 r., gdy nastąpiło ostateczne ustaleniu zasięgu terytorialnego gmin. Sam skład rad najczęściej ustalany był zgodnie z życzeniem wójtów i właścicieli wsi.

 

Pod okupacją niemiecką ↑

Królestwo Polskie (1917–1918)  (niem. Königreich Polen) - Cesarsko-Niemieckie Generalne Gubernatorstwo Warszawskie³⁸

W Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim Niemcy znieśli gubernię jako jednostkę administracyjną i wprowadzili dwustopniowy podział terytorialny na powiaty i gminy.³⁹ Brak jest informacji o istnieniu rad gminnych.

 

Rzeczpospolita Polska (II Rzeczpospolita) 1918–1939 ↑

Po odzyskaniu niepodległości samorząd gminny istniał na terenie całego kraju. W grudniu 1918 r. wydano dekret o utworzeniu Rad Gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego.⁴⁰ Podtrzymywał on zapisy ustawy o urządzeniu gmin wiejskich w Królestwie Polskim z 2 marca 1864 r.

Dekret wprowadzał rady gminy z wójtem na czele. Rady wybierane były przez zgromadzenie gminne w tajnym głosowaniu. Prawo udziału w zgromadzeniu posiadali wszyscy pełnoletni mieszkańcy danej społeczności. Organem zarządzającym i kontrolującym wójta na terenie danej gminy była rada gminy. Wójt zarządzał jedynie bieżącymi sprawami gminy, oraz wykonywał uchwały zgromadzenia gminnego i rady gminnej.

Dekret wprowadzał rady gminy z wójtem na czele. Rady wybierane były przez zgromadzenie gminne w tajnym głosowaniu. Prawo udziału w zgromadzeniu posiadali wszyscy pełnoletni mieszkańcy danej społeczności. Organem zarządzającym i kontrolującym wójta na terenie danej gminy była rada gminy. Wójt zarządzał jedynie bieżącymi sprawami gminy, oraz wykonywał uchwały zgromadzenia gminnego i rady gminnej.

W dniu 23 marca 1933 weszła w życie nowa ustawa gminna o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego⁴¹, która znosiła Zebrania Gminne, czyli zgromadzenie ogółu gospodarzy z terenu gminy. Uprawnienia te zapisano Radzie Gminnej, która mimo to straciła w myśl nowej ustawy część swoich uprawnień. Wyboru radnych dokonywało kolegium złożone z delegatów rad gromadzkich, sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad. Wójta oraz członków zarządu wybierała Rada Gminy w głosowaniu tajnym.

 

Generalne Gubernatorstwo (1939–1945)⁴² ↑

W dniu 28 listopada 1939 roku Niemcy wydali zarządzenie „o zarządzie gmin polskich” dla terenów Generalnej Guberni. Gminy stały się odtąd narzędziem władz okupacyjnych. Władze niemieckie zniosły samorząd wiejski. Rozwiązano rady gminne, zarządy gmin i rady gromadzkie. Pozostały tylko organy wykonawcze – wójt i sołtysi oraz urząd gminy z sekretarzem.^{43 44}

Z wszystkich jednostek samorządowych Niemcy na terenie Generalnej Guberni pozostawili tylko gminy i sołectwa.⁴⁵ Administrację gminną mieli we własnym zakresie ustalić dowódcy poszczególnych okręgów wojskowych, biorąc za podstawę w tym zakresie dyrektywy Głównodowodzącego Wschód (faktycznie Wyższego Szefa Administracji).

Dnia 27.06.1940 wydano „Rozporządzenie o tworzeniu i reprezentacji gmin w Generalnej Guberni”. Na jego podstawie powoływano w każdym powiecie związek gmin „jako publiczną korporację terytorialną”. Związek gmin miał być „samorządny, z własną odpowiedzialnością stosownie do niniejszego rozporządzenia”. W istocie, powołując te związki, okupant likwidował polską strukturę samorządu terytorialnego.

W ramach związków gmin była możliwość powołania ciał samorządowych, ale władze ją zdecydowanie odrzuciły. Nie powołano organów doradczych przy burmistrzach i wójtach, a przy starostwach nie utworzono powiatowych wydziałów związków gmin. Związki gmin były więc tylko z nazwy jednostkami samorządu terytorialnego. Burmistrzowie, wójtowie, sołtysi stawali się odtąd funkcjonariuszami okupacyjnej administracji, która posługiwała się jedynie strukturami samorządu terytorialnego jako swoimi organami wykonawczymi.⁴⁶

 

Rzeczpospolita Polska (1944–1952) ↑

W pierwszym okresie po wyzwoleniu opierano się na przedwojennych rozwiązaniach ustrojowych. Ustanowiony przez Sowietów PKWN w Lublinie wydawał dekrety w sprawach organizacji obszaru kraju wyzwolonego z pod okupacji niemieckiej. Dnia 21 sierpnia 1944 roku dekret PKWN przywrócił przedwojenne podziały na województwa, gminy i gromady. Gromady wiejskie w okresie powojennym działały w oparciu o dawne rozwiązania prawne. Nadal istniało zebranie gromadzkie na czele z sołtysem i radą gromadzką.

Jednak już w dniu 11 września 1944 roku wydano dekret o organizacji i zakresie działań Rad Narodowych.⁴⁷ Władze PKWN-u wprowadziły nowe rozwiązania ustrojowe na wzór ZSRR i ich rad.

Gminne rady liczyć miały od 12 do 30 członków (lub od 16 do 36). Rady Narodowe działać miały tymczasowo, ale pozostały aż do 1990 r. jako Gminne Rady Narodowe, później Gromadzkie Rady Narodowe i ponownie Gminne Rady Narodowe.

W skład gminnej rady narodowej wchodzili odtąd członkowie rady gminnej powołani przed uchwaleniem dekretu o radach narodowych, przedstawiciele organizacji politycznych, zrzeszeń społecznych, organizacji młodzieżowych, przedstawiciele wojskowości, nauki i pracy społecznej. W praktyce członkowie rad byli delegatami partii politycznych i organizacji społecznych kontrolowanych przez nowe władze. Początkowo zasiadały w nich także osoby z przedwojennego samorządu, autorytety miejscowe, nawet księża.

Gminne rady narodowe w głosowaniu tajnym większością głosów wybierał zarząd gminny, jako organ wykonawczy. Zarząd składał się z wójta, podwójciego i trzech członków.

Na mocy ustawy z 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej⁴⁸ zniesiono samorząd terytorialny (pozostał nadal okręg zwany gminą). Jego majątek przejęło państwo. Rozwiązano organy wykonawcze gmin (wójt i zarząd gminy), rady gromadzkie. Ich kompetencje przejęły rady narodowe. Wprowadzono wtedy jednolity system władz i administracji terenowej oparty na wzorach radzieckich. Rady narodowe były organami władzy państwowej w jednostkach podziału terytorialnego i na ich obszarze kierowały działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną. Na czele rad stały prezydia, które w praktyce przejęły funkcję rad narodowych. Rady narodowe wybierano w wyborach powszechnych przez miejscową ludność. Pierwsze wybory przeprowadzono jednak dopiero w 1954 roku.

Sołtysi do tej pory podlegali wójtom i starostom, od czasu wejścia przepisów z 1950 roku podlegali przewodniczącym gminnych rad narodowych.

 

PRL - Polska Rzeczpospolita Ludowa (1952–1989) ↑

W 1950 r. zlikwidowano samorząd gminny, natomiast w dniu 25 września 1954 roku weszła w życie ustawa o reformie podziału administracyjnego⁴⁹, która likwidowała także gminy. Kraj uległ przebudowie. W miejsce dotychczasowych gmin powstały nowe gromady położone na terenie jednej lub sąsiadujących ze sobą dawnych gmin. Nowe gromady miały mieć powiązania komunikacyjne, wspólne urządzenia gospodarcze, kulturalne, zdrowotne. Liczba mieszkańców miała się wahać od tysiąca do trzech tysięcy, powierzchnia od 15 do 50 kilometrów kwadratowych. Na czele całości stała Gromadzka Rada Narodowa z Prezydium (przewodniczący, zastępca, sekretarz prezydium i dwóch, trzech członków).

Gromady obejmowały kilka wsi, często nie mając na swoim terenie prawie żadnych instytucji użyteczności publicznej z wyjątkiem szkół. Często Gminne Spółdzielnie, ośrodki zdrowia, komendy MO, itp. pozostawały poza granicami gromady skazując gromady na niesamodzielny byt.

Sołtysi w historii miewali lepsze i gorsze okresy, ale byli zawsze. Obowiązki sołtysów przejęli pełnomocnicy gromadzkich rad narodowych, powoływani przez gromadzką radę narodową. Pełnomocnik działał w oparciu o wytyczne GRN i był łącznikiem między gromadą a wsią. Do jego zadań należało organizowanie czynów społecznych, zwoływanie zebrań wiejskich, wpływał on również na polityczno-społeczne postawy wsi, informował GRN o skargach i postulatach ludności. Wystawiał świadectwa pochodzenia zwierząt. Co tydzień uczestniczył w odprawach w biurze gromadzkim. Instytucja pełnomocników nie sprawdziła się i nigdy nie została przez wieś zaakceptowana. Pełnomocnik nie był przez nich wybierany i nie reprezentował wsi. Był po prostu przedstawicielem władzy egzekwującym wykonywanie przez obywateli obowiązków wobec państwa. W latach 1954–1958 zebrania wiejskie nie mogły uchwalać żadnych uchwał, mogły jedynie zgłaszać postulaty.⁵⁰

Od 1958 roku weszła w życie nowa ustawa o radach narodowych⁵¹, dająca im większe uprawnienia. Rozpoczęto także proces łączenia gromad w większe jednostki, ponieważ większość z nich była kompletnie nieefektywna. Według ustawy o radach narodowych z 1958 roku precyzyjniej sformułowano zakres działania rad narodowych i ich kompetencje. Rada uchwalała na posiedzeniach lub rozpatrywała akty o zasadniczym znaczeniu dla podległego terytorium, jak budżet, plan społeczno-gospodarczy, sprawozdania z jego wykonania.

Okres gromadzkich rad narodowych trwał w latach 1954-1972. Cechował się częstymi zmianami administracyjnym, szczególnie w pierwszych latach. Jednostki te były zbyt małe, a gromadzkie rady narodowe zbyt słabe finansowo i miały bardzo wąskie kompetencje, mimo stopniowego rozszerzania ich funkcji i tworzenia coraz to większych gromad. Gromady zarządzane były przez miejscowych działaczy społecznych. Niewielu z nich miało większe niż podstawowe wykształcenie. Gromady powstały w okresie stalinowskim i zupełnie nie przystawały do rzeczywistości lat siedemdziesiątych.

W związku z niską efektywnością podziału kraju na miasta, osiedla i gromady postanowiono dokonać zmian. 29 listopada 1972 roku Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.⁵²

W nowym ustroju gminnym oddzielono funkcje stanowiące od wykonawczych. Organem uchwałodawczym była gminna rada narodowa. Rada spośród swego grona wybierała prezydium i komisje.

Powołano urząd gminy, jako terenowy organ administracji państwowej do wykonywania zadań naczelnika gminy. Naczelnik gminy był powoływany i odwoływany przez wojewodę. Gminna rada narodowa mogła tylko wyrażać niewiążącą opinię o kandydaturze.

Z początkiem czerwca 1975 roku weszła w życie reforma administracji ustanawiająca dwustopniowy podział (zamiast trzystopniowego). Zlikwidowano powiaty, tworząc jednocześnie nowe, mniejsze województwa (zamiast 17 województw – 49).

13 grudnia 1981 roku do urzędów wkroczyło wojsko. Gminne rady narodowe i zebrania wiejskie miały zakaz zgromadzeń. W urzędach gmin urzędowanie rozpoczęli komendanci terenowych grup operacyjnych. Naczelnicy musieli respektować decyzje komendantów. Władzę odzyskała partia. W ciężkiej sytuacji pozostawali przewodniczący gminnych rad narodowych wybrani na przełomie 1980 i 1981 roku. Cieszyli się oni pewnym autorytetem i nie zawsze chcieli się podporządkować władzom wojskowym i partyjnym. Jesienią 1982 roku władze zainicjowały powstawanie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON). W 1982 roku powinny były się odbyć wybory do rad narodowych, lecz z uwagi na stan wojenny wybory przełożono na rok 1984.

W początkach lat osiemdziesiątych władze postanowiły zreorganizować administrację wiejską. Ustawa z 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego⁵³ na nowo powołała samorząd terytorialny. Nie był to samorząd w pełni tego słowa znaczeniu. Przepisy były dość niejasne i różnie je interpretowano. Był to jednak pierwszy tak odważny krok władz państwowych. Samorząd wiejski otrzymał prawo do dysponowania własnymi funduszami, ale nie uzyskał osobowości prawnej. Zebrania wiejskie mogły decydować o sprawach lokalnych. Powoływały sołtysa i radę sołecką, jako organy wykonawcze. Na czele rady mógł stanąć przewodniczący rady sołeckiej. Mógł nią także kierować sołtys. Główną osobą reprezentującą samorząd wiejski stawał się przewodniczący rady sołeckiej. Prawo zwoływania zebrań wiejskich przysługiwało radzie sołeckiej na wniosek 1/5 pełnoletnich mieszkańców sołectwa. Sołectwo mogło uchwalić swój statut i powoływać komisje. Nadzór nad samorządem wiejskim sprawowała rada narodowa i naczelnik. Nowe przepisy zobligowały naczelnika gminy i GRN do respektowania uchwał zebrań wiejskich. Sprawy dotyczące danej społeczności musiały być z nią uzgadniane. Wybory do rad sołeckich przeprowadzono jesienią 1984 roku, kolejne w 1988 roku.

Nowa ustawa o radach narodowych i samorządzie wiejskim zwiększyła uprawnienia rad narodowych wobec naczelników. Od tej pory to gminna rada narodowa w porozumieniu z wojewodą wybierała swojego naczelnika.

W dniu 19 czerwca 1988 roku przeprowadzono ostatnie wybory do rad narodowych w Polsce. Ogłoszono po raz pierwszy prawdziwe wyniki o frekwencji, które były bardzo niskie.

 

Rzeczpospolita Polska (III Rzeczpospolita) od 31.12.1989 ↑

Zmiany zapoczątkowane w 1989 roku doprowadziły do uchwalenia nowej ustawy o samorządzie gminnym, który nadał samorządność dotychczas istniejącym gminom. Z końcem kwietnia 1990 roku zakończyła się, przed terminem, kadencja rad narodowych. Rozpoczął się nowy etap w historii gmin.

W dniu 27 maja 1990 roku weszła w życie nowa ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku.⁵⁴ Tego dnia przeprowadzono pierwsze wybory do rad gminnych.  Ustawa nadała samorząd i osobowość prawną gminom. Funkcję uchwałodawczą stanowi rada gminy wybierana w wyborach powszechnych. Organem wykonawczym był początkowo zarząd gminy na czele z wójtem wybierany przez radę gminy. Od 2002 roku organem wykonawczym w gminie jest jednoosobowo wójt wybierany przez mieszkańców gminy w bezpośrednich wyborach.⁵⁵

 

Kontynuacja historii samorządu terytorialnego opublikowana zostanie już w piątek 30 czerwca.

---

Część 5 - 30.06.2017 ↑

Przed wojną wybory samorządowe odbywały się w latach 1934 i 1939. Brak danych o radnych gminy Kudelczyn z tamtego okresu.

 

Od 25 września 1954 do 31 grudnia 1972 działały Gromadzkie Rady Narodowe, które wybierały naczelnika gminy. ↑

• Pierwsze wybory do rad narodowych po wojnie odbyły się 05.12.1954 – W oficjalnych wynikach z tamtych wyborów podana jest informacja, iż do gromady Przywózki wybrano 13 członków Gromadzkiej Rady Narodowej.

• 2 lutego 1958 roku przeprowadzono drugie po wojnie wybory do rad narodowych. Wówczas wybrano 15 członków Gromadzkiej Rady Narodowej z siedzibą w Przywózkach.

• 16 kwietnia 1961 roku przeprowadzono wybory do rad narodowych – po 3 latach od poprzednich. 15 członków Gromadzkiej Rady Narodowej w Przywózkach wybrano w 3 okręgach wyborczych – podobnie jak w poprzednich wyborach.

• 30 maja 1965 roku odbyły się wybory do rad narodowych. Były to pierwsze wybory, kiedy Wojewódki Górne (od 01.01.1962 r.) znalazły się w gromadzie Bielany. Wybory odbyły się w 4 okręgach wyborczych, w których wybrano 25 członków Gromadzkiej Rady Narodowej w Bielanach.

• 1 czerwca 1969 roku przeprowadzono wybory do rad narodowych. Wybory do Gromadzkiej Rady Narodowej w Bielanach przeprowadzono w 5 okręgach wyborczych, z których wybrano 27 radnych.

 

Od stycznia 1973 r. gromadzkie rady narodowe zastąpiono gminnymi radami narodowymi. ↑

• Pierwsze wybory odbyły się 9 grudnia 1973 roku.

• Następne wybory przeprowadzono 5 lutego 1978 roku.
  W wyborach z 5 lutego 1978 r., do Gminnej Rady Narodowej, w okręgu wyborczym nr 3 najwięcej ważnych głosów uzyskali i zostali wybrani na radnych: Dymerski Czesław, Wojewódzka Celina i Bieliński Stanisław.

• Kolejne wybory odbyły się dopiero 17 czerwca 1984 roku.
  W wyborach z 17 czerwca 1984 r., do Gminnej Rady Narodowej, w okręgu wyborczym nr 2 najwięcej ważnych głosów uzyskali i zostali wybrani na radnych: Bieliński Stanisław, Krasnodębski Zdzisław oraz Dymerski Czesław.

• Ostatnie wybory do rad narodowych przeprowadzono 19 czerwca 1988 roku, których kadencję zakończono z końcem kwietnia 1990 roku.
  W wyborach z 19 czerwca 1988 r., do Gminnej Rady Narodowej, w okręgu wyborczym nr 9 wygrali: Dymerski Czesław, Krasnodębski Grzegorz, Myszko Marian.
  
  W okręgu tym startowało 7 kandydatów.
  
  Zgodnie z obwieszczeniem Przewodniczącego Rady Państwa z dnia 11 marca 1988 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. - Ordynacja wyborcza do rad narodowych (Dz.U. 1988 nr 7 poz. 55)⁵⁶, art. 53 stanowi:

W myśl tego zapisu, w okręgu nr 9 ubiegano się o 3 mandaty.

Z 306 uprawnionych do głosowani w okręgu nr 9 głosowały 252 osoby. Wszystkie oddane głosy były ważne.

	Nazwisko i imię	Liczba głosów	Liczba osób, które nie dokonały wyboru
Mandat	1.  Dymerski Czesław 2.  Kulik Teresa	129 13	110
Mandat	1.  Krasnodębski Grzegorz 2.  Kulik Aleksander	119 35	98
Mandat	1.  Myszko Marian 2.  Skorupka Stanisław 3.  Ślepowroński Stefan	82 65 15	90

• Pierwsze wybory samorządowe odbyły się 27 maja 1990 roku. ↑
  W wyborach samorządowych z 27 maja 1990 r. w okręgu wyborczym nr 17 wygrał Żółkowski Waldemar. W okręgu tym startowało 3 kandydatów – Kosieradzki Jerzy Remigiusz, Miszczuk Józef i Żółkowski Waldemar. Kandydaci zdobyli odpowiednio 13:4:45 głosów.
  
  Ze 126 uprawnionych do głosowania w okręgu nr 17 głosowało 78 osób. 5 głosów było nieważnych, ważnych głosów oddano 73, w tym 11 głosów bez dokonania wyboru.

• Drugie wybory samorządowe przeprowadzono w dniu 19 czerwca 1994 roku.
  Wybory do Rady Gminy z dnia 19 czerwca 1994 r., w okręgu wyborczym nr 17 wygrał Miszczuk Józef. W okręgu tym startowało 2 kandydatów - Kunowska Zofia i Miszczuk Józef, który został wybrany stosunkiem głosów 11:64.
  
  Ze 144 uprawnionych do głosowaniu w okręgu nr 17 głosowało 82 osób. 6 głosów było nieważnych, ważnych głosów oddano 76, w tym 1 głos bez dokonania wyboru.

• Następne wybory odbyły się w dniu 11 października 1998 roku.
  Wybory do Rady Gminy z dnia 11 października 1998 r., w okręgu nr 4 (Wojewódki Dolne i Wojewódki Górne) wygrali Wojewódzki Stefan i Krasnodębski Zdzisław. W okręgu tym startowało 5 kandydatów.⁵⁷

• Czwarte wybory samorządowe były zarazem pierwszymi, w których bezpośrednio wybierano wójta. Odbyły się one w dniach 27 października 2002 roku (I tura) i 10 listopada (II tura - ponowne głosowanie w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast).
  Wybory do Rady Gminy z dnia 27 października 2002 r., w okręgu nr 2 (Bielany Wąsy i Wojewódki Górne) wygrał Misiak Jarosław Krzysztof. W okręgu tym startowało 4 kandydatów.⁵⁸

- BŁOŃSKI JAN WITOLD zam.: WOJEWÓDKI GÓRNE wiek: 26 - Komitet Wyborczy Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej
- MISIAK JAROSŁAW KRZYSZTOF zam.: BIELANY-WĄSY wiek: 29 - Komitet Wyborczy Polskiego Stronnictwa Ludowego
- BIELIŃSKI SŁAWOMIR zam.: BIELANY-WĄSY wiek: 34 - Komitet Wyborczy Wyborców "Nowa Gmina Bielany"
- FILIPCZUK KRZYSZTOF zam.: WOJEWÓDKI GÓRNE wiek: 45 - Komitet Wyborczy Wyborców Przyszłość

• Kolejne wybory odbyły się w dniu 12 listopada 2006 roku (I tura) i 26 listopada (II tura - ponowne głosowanie w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast).
  Wybory do Rady Gminy z dnia 12 listopada 2006 r., w okręgu nr 2 (Bielany Wąsy i Wojewódki Górne) wygrał Jaworowski Wojciech Stanisław. W okręgu tym startowało 3 kandydatów.^{59 60}

• Szóste wybory samorządowe przeprowadzono w dniu 21 listopada 2010 roku (I tura) oraz 5 i 19 grudnia (II tura - ponowne głosowanie w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast).
  Wybory do Rady Gminy z dnia 21 listopada 2010 r., w okręgu nr 2 (Bielany Wąsy i Wojewódki Górne) wygrał Żółkowski Waldemar. W okręgu tym startowało 2 kandydatów.⁶¹

• W siódmych wyborach samorządowych przeprowadzonych w dniu 16 listopada 2014 (druga tura 30 listopada), w okręgu nr 2 (Bielany Wąsy i Wojewódki Górne) wygrał Żółkowski Waldemar Wojciech. W okręgu tym startowało 2 kandydatów.⁶²

• Najbliższe wybory samorządowe odbędą się w 2018 roku. Według obecnie obowiązującego prawa (stan na 30.06.2017 r.) jedyny możliwy termin przeprowadzenia tych wyborów to 11 listopada 2018 roku, ponieważ wybory muszą wypaść w ostatnim dniu wolnym przed zakończeniem kadencji samorządów. Państwowa Komisja Wyborcza uznała niedawno, że wybory samorządowe w 2018 roku nie powinny być przeprowadzone tego samego dnia, co obchody Narodowego Święta Niepodległości, czyli 11 listopada.⁶³ W Sejmie trwają prace nad nową Ustawą o wyborach samorządowych, być może parlament zdecyduje o ewentualnej zmianie Kodeksu wyborczego. Politycy z różnych ugrupowań oraz samorządowcy zgłaszają swoje propozycje terminu najbliższych wyborów samorządowych, m.in. 26 listopada 2018, wiosna/lato 2018, wiosna 2019 roku.⁶⁴

Powyższe dane do całego cykul art. pochodzą z Dzienników Urzędowych dostępnych m.in. w Bibliotece Sejmu RP oraz ze strony pwk.gov.pl, Archiwum Państwowego w Siedlcach. ↑

 

Powyższy artykuł uzupełniany będzie o nowe dane w miarę opracowywania kolejnych archiwalnych danych. W przygotowaniu informacje o radnych z lat 1945-1973.

 

Przydatne linki:
pkw.gov.pl
www.wybieramwybory.pl

---

Przypisy:

4. Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. 1950 nr 14 poz. 130)

27. Str. 140 w pliku 279 w dok.

31. Informacje o wójtach i sekretach pochodzą Biblioteki Carskie Sioło (Царское Село) oraz Archiuwm Państwowego w Siedlcach.

34. Dziennik Praw. Tom 2. Nr 9, str. 227 /290

43. str. 37

44. str. 43

 

-----------------------------------